Бактериялар: табиғаттың көрінбейтін батырлары
Абдирасил Аруна
Бактериялар — тірі организмдердің ең қарапайым және ең көне топтарының бірі. Олар Жер бетінде миллиардтаған жылдар бұрын пайда болған және кез келген ортада өмір сүруге бейімделген. Бактериялардың мөлшері өте кішкентай болғандықтан, оларды тек микроскоппен көруге болады.
- Антони ван Левенгук
Ашқан - XVII ғасырда
Ашқан жылы - Лондон
Ашқан қала
Антони ван Левенгук
Микробиологияның атасы
Антони ван Левенгук (1632–1723) — нидерландтық натуралист, микроскоптардың алғашқы конструкторы және ғылыми микроскопияның негізін қалаушы. Ол 1632 жылы 24 қазанда Делфт қаласында дүниеге келіп, 1723 жылы 26 тамызда сол жерде қайтыс болды. Оның жұмыстары микробиологияның дамуына үлкен үлес қосты, сондықтан Левенгукті «микробиологияның атасы» деп атайды. 1680 жылдан бастап ол Лондон корольдік қоғамының мүшесі болды.
Бактериялардың ерекшеліктері
- Құрылымы:
• Олар ядросыз организмдер (прокариоттар) болғандықтан, олардың ДНҚ-сы цитоплазмада орналасқан.
• Көпшілігінде жасуша қабырғасы, цитоплазмалық мембрана және қосымша қорғаныс ретінде капсула бар.
2. Пішіндері:
• Кокк (шар тәрізді): Стрептококк, стафилококк.
• Бацилл (таяқша тәрізді): Сібір жарасының қоздырғышы.
• Спираль (иілген): Спирохеталар.
• Вибрион (үтір тәрізді): Холера қоздырғышы.
3. Тіршілік ету ортасы:
• Бактериялар топырақта, суда, ауаның әртүрлі қабаттарында, тіпті адамның және жануарлардың денесінде тіршілік етеді. Олар Антарктида мұздарынан бастап, ыстық гейзерлерге дейін өмір сүруге қабілетті.
Бактериялардың зияны
1. Ауру тудыру:
Кейбір патогенді бактериялар ауруларға себепші болады:
• Туберкулез (қоздырғышы – Mycobacterium tuberculosis).
• Сальмонеллез (Salmonella).
• Холера (Vibrio cholerae).
2. Тамақтың бұзылуы:
Бактериялар азық-түлікті бұзып, оның сапасын төмендетеді.
3. Антибиотиктерге төзімділік:
Кейбір бактериялар антибиотиктерге бейімделіп, емдеуді қиындатады.
Кейбір патогенді бактериялар ауруларға себепші болады:
• Туберкулез (қоздырғышы – Mycobacterium tuberculosis).
• Сальмонеллез (Salmonella).
• Холера (Vibrio cholerae).
2. Тамақтың бұзылуы:
Бактериялар азық-түлікті бұзып, оның сапасын төмендетеді.
3. Антибиотиктерге төзімділік:
Кейбір бактериялар антибиотиктерге бейімделіп, емдеуді қиындатады.
Бактериялардың пайдасы
1. Экологиялық рөлі:
• Бактериялар табиғатта декомпозиторлар ретінде органикалық қалдықтарды ыдыратып, топырақ құнарлығын арттырады.
• Азотты бекітетін бактериялар өсімдіктер үшін қолайлы азот қосылыстарын түзеді.
2. Адам өміріндегі рөлі:
• Тағам өндірісі: Бактериялар йогурт, ірімшік, қымыз және квас сияқты тағамдарды дайындауда пайдаланылады.
• Медицина: Антибиотиктер (мысалы, пенициллин) бактериялар негізінде жасалады.
• Биотехнология: Гендік инженерияда бактериялар арқылы маңызды ферменттер мен дәрілер өндіріледі.
3. Су және топырақ тазарту:
• Бактериялар ластанған суды биологиялық жолмен тазартуда, мұнай төгілген жерлерді қалпына келтіруде пайдаланылады.
• Бактериялар табиғатта декомпозиторлар ретінде органикалық қалдықтарды ыдыратып, топырақ құнарлығын арттырады.
• Азотты бекітетін бактериялар өсімдіктер үшін қолайлы азот қосылыстарын түзеді.
2. Адам өміріндегі рөлі:
• Тағам өндірісі: Бактериялар йогурт, ірімшік, қымыз және квас сияқты тағамдарды дайындауда пайдаланылады.
• Медицина: Антибиотиктер (мысалы, пенициллин) бактериялар негізінде жасалады.
• Биотехнология: Гендік инженерияда бактериялар арқылы маңызды ферменттер мен дәрілер өндіріледі.
3. Су және топырақ тазарту:
• Бактериялар ластанған суды биологиялық жолмен тазартуда, мұнай төгілген жерлерді қалпына келтіруде пайдаланылады.
Қызықты фактілер
• Адам денесінде бактерия жасушаларының саны өз жасушаларынан 10 есе көп.
• Бактериялар тек 20 минут ішінде екіге бөлініп көбейе алады.
• Бактериялардың жалпы салмағы Жердегі барлық тіршілік иелерінің салмағынан асып түседі.
Қорытынды
